D.
|
|
|
|
|
|
Da
|
dat.
zie ook dè.
|
|
Daauw
|
dauw.
|
|
Dabben
|
1)
met handen of voeten door een zachte substantie gaan; dur
de modder dabben; 2) eten prakken. zie ook debberen.
|
|
Dag
|
dag.
mv. daag.
|
|
Daluk
|
dadelijk.
dè doe’k daluk wel, dat
doe ik dadelijk wel.
|
|
Daogeluks
|
dagelijks.
|
|
Daolder
|
daalder,
150 cent.
|
|
Daolen
|
1)
dalen; 2) ijlen. wa littie‘r
toch te daolen, wat is de zieke toch aan het ijlen.
|
|
Daorveur
|
ervoor. |
|
Daos
|
daas,
steekvlieg.
|
|
Daozen
|
zeurderig
blijven praten over hetzelfde.
|
|
Dartien
|
dertien.
|
|
Dartig
|
dertig.
|
|
De
|
je,
als achtervoegsel veel gebruikt: doede,
doe je, gòdde,
bende, hedde.
|
|
Dè
|
dat.
ditten en dètjes,
niemendalletjes. Dè’s net ènder,
dat is om het even.
|
|
Debberen
|
eten
prakken.
|
|
Deel
|
voorstal.
dorsdeel, dorsvloer.
|
|
Dèèrm
|
darm.
mv. dèèrm.
|
|
Dees
|
dit,
deze.
|
|
Deger
|
schoon,
zuiver. De sneùw is deger weg,
de sneeuw is helemaal weg.
|
|
Déilen
|
delen.
(déil, déilt, dilde, gedéild).
as ge verjeurt meud’ op school
snuupkes déilen, als je jarig bent, mag je op school snoepjes
uitdelen.
|
|
Dek
|
deksel.
|
|
Dekker
|
rietdekker.
|
|
Dekliér
|
ladder
van de rietdekker.
|
|
Dèl
|
1)
deel, ’n dèl appel, een
hoeveelheid appels; 2) laagte in de grond, ven. de
Smèrdèl, een poel in de Nabbegatse bossen bij Zeeland. mv. dellen;
3) gek, dwaas, (vooral van vrouwen).
|
|
Dèmpig
|
kortademig.
|
|
Denken
|
denken.
(daocht, gedaocht). ik
daocht toch èècht dagge kwáámt, ik dacht toch echt dat je zou
komen.
|
|
Den
|
openbare
dorsplaats.
|
|
Dèr
|
wordt
gezegd als men iets onvrijwillig geeft: dèr,
dor heddet! daar heb je het!
|
|
Derf
|
neerslag
in eigengebakken roggemik.
|
|
Det
|
stemloze
e, zoals in ‘je’ of ‘het’, als achtervoegsel veel gebruikt: doedet,
doe je het, meudet, enz.
|
|
Deur
|
1)
door, doorheen. daor kùmt ’t
deùr, daar komt het door, daor
kùmt ’t deúr, daar komt het doorheen; 2) mv. dùrre,
deur. verkl. deùrke. zie ook
dur.
|
|
Deùrgebont
|
deurkozijn.
|
|
Deurgoon
|
doorgaan,
verdergaan. ’t moet wel
deurgoon, het moet wel door gaan, verder gaan. zie ook dùrgaon.
|
|
Deurhaolen
|
hij
wier d’r flink deurgehaold, hij werd goed voor de gek gehouden.
|
|
Deùrloop
|
diarree.
|
|
Deùrslag
|
vergiet.
Leentje, wáást de flodderbònne
efkes in d’n deùrslag?, Lenie, wil je de tuinbonen even wassen in
de vergiet?
|
|
Deùrrokerke
|
stenen
pijpje.
|
|
Deuzig
|
verdwaasd.
wa duu dè keind toch deuzig,
wat gedraagt dat kind zich verdwaasd.
|
|
Devossie
|
eerbied.
|
|
Di
|
dit.
|
|
Dieje
|
diegene,
d’n dieje, die moet ik nie!, hem
moet ik niet.
|
|
Dien
|
Lamberdina
|
|
Dienen
|
1)
werken. d’n boer gaon dienen,
bij een boer gaan dienen als meid of knecht; 2) niet anders kunnen. dè
zou wel dienen, dat kan niet anders.
|
|
Dijk
|
weg,
straat.
|
|
Dijsel
|
1)
dissel; 2) distel.
|
|
Dijstel
|
distel.
|
|
Dik
|
dikwijls.
zie ook duk.
|
|
Dikkels
|
dikwijls.
|
|
Dikkop
|
kikkervisje.
verkl. dikköpke. zie ook kwab
en pannelekker.
|
|
Dikstentijd
|
vaak.
|
|
Diksentijds
|
dikwijls.
zie ook duksentijds.
|
|
Dinde
|
deed
je.
|
|
Ding
|
meisje.
mv. dingen en dinger.
Het laatste mv. gebruikt men als met minachting over een meisje wordt
gesproken.
|
|
Dingen
|
ding.
heeft een ruime betekenis zonder goed nedl. alternatief.
’t dingen sti schòn te vèld,
het veldgewas staat er goed bij.
doet oe kooi dingen aon, doe
je oude kleren aan.
’t is goei dingen, dèt ie
verkùpt, hij verkoopt goede waar. hij
wit z’n dingen goed te doen, hij doet zijn werk goed.
|
|
Dis
|
hierheen;
kom ’s dis op aon.
|
|
Dissel
|
hakbijl
om zijkanten van een balk glad te hakken.
|
|
Diy
|
die.
|
|
Dizze
|
deze.
|
|
Dizzember
|
december.
|
|
Dobbel
|
dubbel.
Verdobbelen, verdubbelen.
|
|
Dobben
|
aardappels
zoeken op een reeds gerooid land, nalezen.
|
|
Dobbel-aauw
|
In
Veghel gebrouwen bier.
|
|
Docus
|
Jodocus.
|
|
Doddoener
|
iemand
waar niets van uitgaat.
|
|
Doede
|
doe
je.
|
|
Doek
|
doek.
mv. doeken of dúúk.
verkl. duukske.
|
|
Doel
|
handboogschutterij.
d’n doel.
|
|
Doén
|
(ik
doei, hij duu, ik din, wij dinnen, gedaon.) Wordt vaak gebruikt voor
een ander werkwoord; ik doei
schrijve, ik ben aan het schrijven; hij
duu lezen, hij is aan het lezen;
ze dinnen zingen, tòw ik
binnenkwáám, toen ik binnenkwam, waren ze aan het zingen.
Veel gebruikt is de vraag duuget?
(doet het) is het zo? en duuget
nie? is het zo niet? nietwaar? ’t
is laot, duuget nie? het is al laat, nietwaar? dè
duu me nie, dat doet men niet, dat hoort niet. hij
duu lillijk, hij moppert. wa
doede?, wat ben je van plan? dè’s
gèn doen, dat is ondoenlijk. wa
duu’ta?, wat geeft dat? ik
doei op huis aon, ik ga naar huis. hij
duu-t-em niks, hij doet hem niets. doe’s
vort, schiet eens op. ze
duuget ‘r um, ze doet dat met opzet. doe
mar hènne, ga zo maar door.
|
|
Doerak
|
ondeugend
persoon.
|
|
Doet
|
zo
ge doet,zo worde gedoet, wie kaatst moet de bal verwachten.
|
|
Dòf
|
doof.
|
|
Doffen
|
stompen.
|
|
Dòien
|
dooien.
’t doit, het dooit.
|
|
Dòit
|
duit.
verkl. doitje.
|
|
Dòjjer
|
dooier
van een ei.
|
|
Dol
|
1)
tol. Er zijn ijs- of pin-
en drijfdollen. De eerste
twee hebben een ijzeren pin, de laatste wordt met een zweep gedreven; 2)
duizelig.
|
|
Donderen
|
‘t
hi gedonderd op unnen kaolen bòm,
als het al vroeg in de lente onweert, is dat een teken voor een slecht
jaar.
|
|
Donderschoer
|
onweersbui.
zie ook schoer. ’t
kwam as ’n donderschoer, het kwam erg onverwachts.
|
|
Donk
|
hooggelegen
gebied.
|
|
Donkere
|
vèur
d’n donkere thuis zèn, voordat het donker is moet je thuis zijn.
|
|
Dòns
|
1)
bloem van meel; 2) donsveren.
|
|
Dood
|
daad.
mv. daoi.
|
|
Dóód
|
dood.
unnen dóójen, een saai
persoon.
|
|
Doodbidden
|
1)
uitnodigen voor de begrafenis; 2) gezamenlijk gebed bij een overledene. We
gaon tante Trui doodbidden.
|
|
Door
|
Thedora.
|
|
Dóór
|
daar.
|
|
Dòòrst
|
dorst.
|
|
Dóós
|
1)
doos; 2) simpel vrouwspersoon, gans. verkl. deuske.
|
|
Döppen
|
doppen,
de schaal eraf halen. we moesse
d’n aollingen middag erte döppe, we moesten de hele middag erwten
doppen.
|
|
Dòr
|
daar.
dòr liggut, daar ligt het;
nadrukkelijk aanwijzen: dóór!
|
|
Dòraon
|
daaraan.
wa hedde dòraon?, wat heb je
daar aan?
|
|
Dòrbij
|
daarbij.
|
|
Dòrde
|
derde.
|
|
Dòrin
|
daarin.
|
|
Dòrgins
|
daarginds.
|
|
Dòrmi
|
daarmee.
|
|
Dòrre
|
’n
dòrre heg:
een (mei)doornen haag.
|
|
Dorshout
|
sprokkelhout.
|
|
Dortiende
|
dertiende.
|
|
Dortigste
|
dertigste.
|
|
Douwen
|
duwen.
|
|
Draèi
|
draai,
bocht. ’t pèrd kan d’n draèi
nie vatten, het paard kan de bocht niet nemen.
|
|
Draèjen
|
draaien.
|
|
Draèjörgel
|
draaiorgel.
|
|
Drankmesjien
|
ketel
voor het koken van voer voor het vee. zie ook vèèrkesmesjien.
|
|
Drats
|
modder,
smeerboel.
|
|
Dreef
|
weg
waarover het vee gedreven werd. mv. dreven.
De schoop gongen ovver d’n
Ujesen dreef, de schapen liepen over de Udense dreef.
|
|
Dreej
|
Andreas.
|
|
Drèggen
|
plagen,
treiteren. zie ook ezelen.
|
|
Dreug
|
droog.
dè’s unnen dreuge, dat is
een saai iemand. ’n dreug ków,
een koei die geen melk meer geeft. staon
de koei dreug?, zegt men wel eens als er geen melk bij de koffie is.
|
|
Dreugen
|
drogen.
|
|
Driek
|
Hendricus.
|
|
Drieka
|
Hendrika.
|
|
Dries
|
1)
weiland, aan de boerderij grenzend; 2) Andreas.
|
|
Driy
|
drie.
|
|
Driyèvventer
|
langere
èvventer voor 3 paarden.
|
|
Driykunningen
|
Driekoningen.
d’n zesden janewarie gaon ons
jong as driykunningen roond, op 6 januari gaan onze kinderen
verkleed als de drie koningen de deuren langs, om te zingen en wat geld
of snoep te verdienen.
|
|
Driymel
|
drie
maal.
|
|
Driyslag
|
manier
om (onvruchtbare grond) toch enigszins rendabel te bewerken: Het eerste
jaar werd er tarwe of rogge als wintergraan verbouwd, het tweede jaar
werd gerst of haver als zomergraan gezaaid en in het derde jaar lag het
land braak. Later liet men de grond niet meer braak liggen, maar zaaide
men klaver, dat de akker veel vruchtbaarder maakte.
|
|
Driyspeen
|
koe,
waarbij een speen geen melk geeft.
|
|
Droot
|
draad
mv. dreui of drooi.
|
|
Drop
|
druppel.
zie drùppel. d’n
lèèsten drop is de bòtterknop, de laatste druppel melk levert de
vetste boter op; een aansporing om de koe helemaal leeg te melken.
|
|
Drossent
|
drossaard,
vertegenwoordiger van de landheer.
|
|
Druivevijger
|
druivestruik,
wingerd.
|
|
Drùllen
|
rollen.
hij drùlt van d’n Bloten kont
af, hij rolt van de Blote kont af. (een van de Bedafse Bergen).
|
|
Drumhinne
|
eromheen.
|
|
Drùp
|
het
druppen: van de regen in d’n drùp.
|
|
Drùppel
|
druppel.
|
|
Druvig
|
droevig.
|
|
Dùbbelen
|
dobbelen.
|
|
Dùbbeltje
|
dubbeltje.
|
|
Dùbben
|
Aardappels
zoeken op een gerooid land.
|
|
Duffel
|
dikke
winterjas.
|
|
Duget
|
doet
‘t.
|
|
Duien
|
(duide,
geduit), duiden. Uitduien,
verklaren.
|
|
Duiker
|
watergang,
onder een weg door.
|
|
Duim
|
ongeveer
2½ cm.
|
|
Duits
lijntje
|
spoorlijn
van Boxtel naar Wesel.
|
|
Duk
|
vaak.
dè heb ik duk zat gedaon,
dat heb ik vaak genoeg gedaan. maar: hij
is duk zat, hij is vaak dronken.
|
|
Duksentijds
|
dikwijls.
|
|
Dùlper
|
dorpel.
zie ook dùrpel. hij
stùlpert ovver d’n dùlper, hij struikelt over de drempel.
|
|
Dunder
|
dunner,
slanker. d’een meid waar nog
dunder dan d’aander, het ene meisje was nog slanker dan het
andere.
|
|
Dunnen
|
hij
is aon d’n dunnen, hij heeft diarree. zie ook spèllen.
|
|
Dùp
|
simpel
manspersoon.
|
|
Dùppen
|
1)
centje dùppen, een spel waarbij men op een steen gelegde centen
laat omwippen door er een knikker op te laten vallen. De centen krijgen
hierdoor langzaam de vorm van een dop.;
2) erten dùppen: doperwten
uit de peul halen, doppen.
|
|
Dur
|
door.
|
|
Dùr
|
dor.
zie ook dòrre.
|
|
Durgaon
|
doorgaan.
zal ’t durgaon?, zal het
doorgaan?
|
|
Dùrp
|
dorp.
|
|
Dùrpel
|
dorpel.
|
|
Durre
|
haar.
is dè durre vrijer?, is dat
haar verloofde?
|
|
Dùrrum
|
daarom.
Wùrrum? Dùrrum!
|
|
Dùrske
|
meisje.
dè’s ’n schòn dùrske,
dat is een knap meisje.
|
|
Duts
|
deuk.
|
|
Dutsel
|
van
de wijs. hij is aon d’n dutsel.
|
|
Dutselen
|
dommelen,
suffen, van oude mensen gezegd: hij
is aon d’n dutsel.
|
|
Duvel
|
duivel.
|
|
Duzend
|
duizend.
|
|
Dwael
|
dweil.
|
|
Dwèrs
|
dwars.
de zatlap viel dwèrs deur de dòrre
heg, de dronkaard viel dwars door de doornen haag.
|
|
Dwèrsbòmmen
|
tegenhouden.
|
|
Dwèrsliggers
|
dwarsliggers.
we speulden op de dwèrsliggers
van ‘t spoor, we speelden op de dwarsliggers van de spoorlijn.
|
|